این حرف ها را جدی بگیریم

یکی از ابعاد مهم و کارکردهای کم نظیر ورزش، " نقش تربیتی" آن است. یعنی اینکه ورزش فقط وسیله ای برای پر کردن اوقات فراغت و شوت زدن و زیر یک خم گرفتن و خوب اسپک زدن و ناک اوت کردن حریف و نتیجه گرایی و به دنبال مدال و قهرمانی دویدن نیست، بلکه فراتر از این کارکرد- که در جا و در حد خود مفید و مثبت هم هست- عرصه ای است برای تربیت و مکتبی است برای انسان سازی. اصولا به هر جای این جهان که می نگریم ، از جسم و پیکر و دست و پا و زبان و عقل و گوش و هوش و ... گرفته تا ابر و باد و ماه و خورشید و فلک و ... ، همگی در کارند تا انسان با هشیاری ، نانی به کف آورد و در مسیر سعادت دنیا و رستگاری در آخرت و جهان باقی و حیات ابدی ، به حرکت رو به جلو و تکاملی بپردازد. خیلی بدیهی و روشن است که ورزش هم جدا از این حکم کلی نیست. اتفاقا ورزش به دلیل زیبایی ها و جذابیت و کششی که در میان همه طبقات اجتماعی و گروه های سنی دارد ، خیلی بهتر و بیشتر از مدرسه و مکتب و سایر مراکز علمی و تربیتی، در تربیت و پرورش انسان ها و سرعت بخشیدن به حرکت انسانی و تکاملی عمل می کند . ورزش ، میدانی است برای تقویت جسم و زور بازو و ستبری سینه و به نمایش درآمدن زیبایی های فنی و تکنیکی و رقابت و هیجان و کسب افتخار ، و در عین حال عرصه ای است برای ساختن روح و اشاعه و نهادینه سازی ارزش های اخلاقی و مرام پهلوانی و اصلاح رفتار و مناسبات انسانی. بحث در این باره مفصل است و حتی می توان درباره آن ساعت ها صحبت و صفحات را سیاه کرد و مقالات و کتاب نوشت و ... ولی طبیعی است که در این مقال مختصر ، ما قصد چنین کاری را نداریم. هدف ما از پیش کشیدن بحث جایگاه و نقش تربیتی ورزش این است که طبق روالی که داریم و هر از گاهی به نقش های چندگانه و متنوع ورزش می پردازیم و به سهم و بنا بر وظیفه خود ، خاصه کارکرد تربیتی آن را یادآور می شویم، باز هم در این باره به ویژه خدمت مدیران و برنامه ریزان متذکر شویم و بگوییم اولا ورزش اگر نقش تربیتی و انسان سازی خود را فراموش کند و یکسره به دنبال برد و باخت و رسیدن به مدال و قهرمانی و صعود به جام جهانی و ... - آن هم به هر قیمت و وسیله ای - باشد، ورزش نیست، بلکه" لهو و لعب" است و چون موجب غفلت و فراموشی می شود ، پشیزی ارزش ندارد و می تواند به جای تربیت، اهل ورزش را به وادی سقوط و گمراهی سوق دهد. ثانیا بدون تعارف ، نقش تربیتی در ورزش ما کمرنگ است و در نگاه مدیران و برنامه ریزان از اهمیت چندانی برخوردار نیست. اثبات این حرف ، کار اصلا سختی نیست و هرکسی اهل ورزش باشد و در حال و هوای آن تنفس کند کاملا متوجه می شود که ما چه می گوییم . و باز آنچه محرک ما از پیش کشیدن این بحث در " چشم انداز" این هفته شد، اظهارات اخیر وزیر محترم ورزش بود. ایشان که با معاونان و مدیران وزارتخانه برای تجدید میثاق با آرمان های حضرت امام خمینی(ره) در حرم مطهر حضور یافته بود، در بخشی از اظهارات خود گفت :"وقتی سخنان ارزشمند امام راحل به ویژه در خصوص ورزش و جوانان را مرور می کنیم، می بینیم بیانات ارزشمندی پیرامون پرداختن به جوانان، توجه به مسائل ورزشی و ... به یادگار گذاشتند که امروز در مدیریت ورزشی کاربرد بسیاری دارد" . آنگاه با استناد به جمله معروف امام(ره) که خطاب به ورزشکاران فرمودند" در تمام ابعاد انسانی ورزش کنید"، اظهار داشت:" پایه و اساس تمام ورزش ها از تعلیم و تربیت آغاز می شود و این چیزی که امام راحل بر آن تاکید دارند که در تمام ابعاد انسانی ورزش کنید، قطعا با ورزش و تعلیم و تربیت می توانیم به تمام ابعاد ورزش توجه داشته باشیم " . این صحبت ها که محور آن " نقش تربیتی ورزش" است (البته اگر با عرض معذرت ، حرف هایی از سر رسمیت و تعارف و کلیشه نباشد) تاکید بر نکته مهمی است که همانطور که بالاتر اشاره شد در ورزش ما خیلی کمرنگ شده و به آن اهمیت بایسته داده نمی شود و این در حالی است که در حرفه ای ترین سطح ورزش دنیا و نزد کشورهای پیشرفته و صاحب ورزش ، " کارکرد تربیتی" ورزش در مدیریت های ورزشی در اولویت قرار دارد و مقدم بر مسائل و امور فنی است. بحث درباره این موضوع و آوردن مثال ، از حوصله این مقال خارج است که البته برای اهل فن و خاک خورده های ورزش- نه غریبه های رخنه کرده و نامحرمان فرصت طلبِ بیگانه با ورزش- امری کاملا روشن و بدیهی است. اینکه چرا در ورزش کشور ما که فرهنگ فتوت و مرام پهلوانی در آن ریشه عمیق تاریخی و اعتقادی دارد، نقش تربیتی ورزش کمرنگ شده و در آن ، نتیجه گرایی و کمیت محوری و مدال آوری و صعود به جام جهانی و ... جای همه ارزش های نیک و پسندیده مانند اخلاق و فرهنگ و حرمت و بعضا حیا و عرق ملی نشسته ، خود سوالی بزرگ و مهم و حدیثی مفصل است که البته ما به سهم و به قدر سواد و فهم خود به آن پرداخته و خواهیم پرداخت، اما از این مجال استفاده کرده، خدمت آقای وزیر که خود از متن و بطن ورزش است عرض می کنیم که کمرنگ شدن( اگر نخواهیم بگوییم فراموش شدن) کارکرد تربیتی و نقش پرورشی و انسان سازی در ورزش ما به هیچ وجه امری طبیعی و عادی نیست و باندها و عناصر و جریاناتی هستند که یا به خاطر منافع حقیر و پست خود و یا با اهداف و اغراض غیر ورزشی، نمی خواهند ورزش در این مملکت- مثل خیلی چیزهای دیگر ( اقتصاد، دانشگاه ، سینما و ... ) در مسیر تکامل و خدمت به ملک و ملت حرکت کند و کارکردهای مهم و تاثیرگذار خود را عینیت بخشد. منافع نامشروع مشتی فرصت طلب و پورسانت های ناحق و مخرب آنان در گروی این معناست که ورزش یعنی برد و باخت، یعنی قهرمانی ، یعنی مدال، یعنی صعود به جام جهانی و ... و برای تحقق این معنی ، پای گذاشتن روی هر اصل و ارزشی مباح است. از طرف دیگر ، کسانی که بدخواه این مردم و کشور و خواهان ضعف و شکست آن در همه عرصه ها - از جمله ورزش - هستند، چون می دانند قابلیت های فنی و استعداد ذاتی جوان ایرانی اگر با تربیت صحیح و سبک و روش سالم اخلاقی توام باشد، ایران را به کشوری " صاحب ورزش" تبدیل می کند که در میادین جهانی و المپیکی ، افتخار می آفریند و ... به روش های گوناگون مانع از تحقق کارکرد تربیتی ورزش می شوند و با فریب افکار عمومی و با استفاده از مدیران غریبه و بیگانه با ورزش ، نتیجه گرایی و کمیت محوری را اصل و هدف ورزش قلمداد می کنند و مانع از سر و سامان یافتن واقعی آن می شوند. حال سوال این است که آیا وزیر محترم که به درستی بر نقش و تاثیر کارکرد تربیتی ورزش تاکید می کند، با توجه به شناخت وضعیت فرهنگی و تربیتی ورزش و شلتاق کردن نااهلان ، قصد و برنامه ای هم برای عمل به علم و دانسته های خود دارد یا اینکه ما نباید مساله را زیاد جدی بگیریم و امیدوار باشیم ؟! بالاخره مراسمی بوده و باید حرف هایی زده می شد!!...

سیدمحمدسعید مدنی*