گزارش «کیهان ورزشی» از یک برنامه تلویزیونی/ بازیکن‌سازی در جعبه جادویی!

برای پرداختن به برنامه تلویزیونی «ستاره‌ساز» که در این سال روی آنتن سیما رفته و مخاطبان زیادی نیز دارد کمی به گذشته برمی گردیم، روزهایی که کلان شهر تهران را به اعجوبه های فوتبالی و زمین خاکی های پر از سنگلاخ آن می شناختند؛ همان زمین هایی که بازیکنان بزرگ مملکت و حتی آنهایی که بازی در امجدیه و آزادی برایشان سقف بلند و رویایی بود، همچنان دل در گرو آن زمین های خاکی و آن محلات فوتبال‌خیز داشتند.

گذشت و گذشت و آن زمین ها به برج ها بلند و املاک گران قیمت مبدل شدند و به موازات تعطیلی زمین های خاکی، فوتبال ایران نیز رو به افول گام برداشت و استعدادهای ناب و ستاره های سوخته ره به ویترین فوتبال نیافتند.

«زمین خاکی» برای چند نسل طلایی یادآور شیرینی های لعبتی بنام فوتبال است و صد البته حسرتی عمیق را به همراه دارد؛ حسرت از دست رفتن مجال خودنمایی نوجوانان و جوانانی که می توانستند از آن مسیر به بازیکنان بزرگی تبدیل شوند و نشدند.

قرار این بود که فوتبال وارد فاز دیگری شود و در نبود زمین های خاکی، مدارس فوتبال و آکادمی های باشگاهها این فرصت را به استعدادها بدهند تا خودنمایی کنند و ستاره شوند اما افسوسمندانه خیلی زود این رویا رنگ باخت و کار به جایی رسید که برای رسیدن به مدارج بالای فوتبال «پارتی» و «پول» جای همه نداشته‌ها را پر کرد.

البته در تمام این سالهای پر از حسرت هم بازیکنان زیادی به فوتبال ایران معرفی و ستاره شدند اما خروج آنها از دل یک چرخه درست و روند سیستماتیک نبود. آنهایی که استعدادشان به شانس و اقبال گره خورده بود پیشرفت کردند و آنان که نتوانستند بر ریسمان بلند فوتبال چنگ بزنند و خودشان را بالا بکشند محو شدند.

محصول این روند معیوب را در تمام این سالها به چشم دیدیم؛ وقتی تیم های بزرگ باشگاهی و حتی تیم ملی مان از فقر بازیکنانی تاثیر گذار در پست های کلیدی خود رنج می برد. مدارس فوتبالی هم که قرار بود جور زمین های خاکی را بکشد یا به محل کاسبی عده ای سودجو تبدیل شد و یا بازیکنی از دل آنها بیرون نیامد.

در این وانفسا البته برخی باشگاهها آکادمی هایی را راه اندازی کردند و تا اندازه ای هم موفق به ستاره سازی شدند اما این برای کشور پهناور ما با آن حجم استعداد کافی نبود.

با این مقدمه بلند سراغ برنامه ای به نام «ستاره‌ساز» می رویم که چند ماهی است از سیما پخش می شود و به گفته گردانندگان آن قرار است استعدادهای فوتبالی را شکوفا کند اما آنچه از آن برداشت می شود یک «شوی تلویزیونی» برای جذب مخاطب و در حقیقت پر کردن وقت بینندگان تلویزیون است که البته از این حیث یعنی «فان» بودن ایرادی به این برنامه وارد نیست اما وقتی داعیه بازیکن سازی و استعدادسازی و ... مطرح می شود باید درباره این برنامه تامل کرد زیرا آنهایی که فوتبال را می شناسند و فراتر از مرزهای کشورمان این رشته و اتفاقات آن را رصد می کنند، نیک می دانند که استعدادیابی و استعدادپروری که لازم و ملزوم هم هستند نه در جعبه جادویی تلویزیون که در باشگاهها و آکادمی ها باید صورت بگیرد و به همین دلیل برنامه مورد نظر در کنار جاذبه های خود ممکن است خطراتی را برای فوتبال در بر داشته باشد.

ضمن احترام به داوران این برنامه که جملگی از چهره های فوتبالی و شناخته شده هستند، بر این باوریم که این نوجوانان حتی اگر استعداد و پتانسیل بالایی داشته باشند، با قرار گفتن جلوی دوربین و پخش چند باره حرکاتشان در یک زمین کوچک شبه چمن مصنوعی(موکت) از سیما، جدا از آنکه خطر تخریب تهدیدشان می کند از بعد انگیزشی نیز شاید دچار افت شوند و همین برنامه و نمایش در همان زمین سبز رنگ کوچک را سقف پیشرفت خود بپندارند و ...

این برنامه ، این نگرانی‌ها و این روند، بهانه ای شد تا زیر ذره بین این شماره را به برنامه «ستاره ساز» اختصاص دهیم.

نگاهی به «ستاره‌ساز» های خارجی و خروجی آنها

*عرفان خماند

فوتبال در تمام دنیا آنقدر جذابیت و اهمیت دارد که بتوان به شکلهای مختلف به آن پرداخت و از آن لذت برد. برنامه‌ها و مسابقات تلویزیونی هم یکی از آنهاست که در قالب‌های مختلف به فوتبال و حواشی آن می‌پردازند. یکی از این برنامه‌های تلویزیونی مربوط به استعدایابی بازیکنان فوتبال است که همزمان با رشد و گسترش فوتبال در همه نقاط دنیا، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و کشورهای پیش‌رو در فوتبال برای اولین بار چنین برنامه‌هایی را بر روی شبکه‌های تلویزیونی خود به نمایش گذاشتند. با این حال زمانی که به روند و سرگذشت این برنامه‌ها نگاه می‌کنیم، آنها را در ظاهر یک برنامه رقابتی تلویزیونی موفق نمی‌یابیم چراکه خروجی کار اکثر آنها مشخص نبوده و تقریبا هیچ کدام نتوانستند بیش از چند فصل ادامه داشته باشند. به نظر می‌رسد نوع نگاه به این برنامه‌ها بیشتر جنبه تفریحی دارد تا رقابتی چراکه در فوتبال دنیا تکلیف روش استعدادیابی چندین دهه است که مشخص شده و کودکان و نوجوانان می‌دانند که برای ورود به عرصه حرفه‌ای فوتبال باید به آکادمی باشگاه‌ها مراجعه کنند.

یکی از معروف‌ترین برنامه‌های تلویزیونی استعدادیابی فوتبال در انگلستان "ستاره نسل بعد" بود که از شبکه اسکای و از اوایل سال ۲۰۱۰ به روی آنتن رفت. جیمی ردنپ و مارکو مونتی بنیان‌گذاران اصلی این برنامه بودند که در ۷ فصل آن را تولید کردند و پس از آن تولید این برنامه به پایان رسید. در این ۷ فصل به انتخاب مونتی ۱۰ بازیکن استعدادیابی شدند و در نهایت یکی از آنها به عنوان بهترین استعداد شناخته شد. طبق توافق این برنامه با باشگاه اینترمیلان، بازیکن برتر می‌توانست با این تیم سرشناس ایتالیایی قرارداد حرفه‌ای ۶ ماهه امضا کند. بن گلنهال که قهرمان رقابت شده بود، پس از پایان قرارداد ۶ ماهه کارش با اینتر تمام شد و به یکی از تیم‌های بی نام و نشان فوتبال انگلیس پیوست. موفق‌ترین بازیکن آن برنامه کانر اسمیت بود که به تیم دسته پایینی یوویل تاون پیوست. مشابه این برنامه در برزیل و ایرلند هم تولید شد که هر کدام مدت کوتاهی در شبکه‌های تلویزیونی این کشورها پخش شدند.

«ستاره‌ساز» یک شوی تلویزیونی است

*دکتر بیژن ذوالفقارنسب

چندین نوبت این برنامه را دیده ام اما از همه جزئیات آن اطلاعی ندارم با این حال اعتقادم این است که برنامه مورد نظر بیشتر یک نمایش و شوی تلویزیونی است که یکسری جذابیت های تفریحی دارد و با مقوله استعدادیابی و استعدادپروری تفاوت دارد. در فوتبال دنیا استعدادیابی یک مقوله است و استعدادپروری مقوله ای دیگر که این دومی پیچیدگی های خودش را دارد.

برنامه «ستاره‌ساز» جلوه زیبایی دارد اما ملاک های کشف استعداد را ندارد. یکی از شاخصه های مهم در این بحث قابلیت هوش و ذکاوت است و بحث دیگر میزان علاقه و انگیزه. اکثر مکاتب فوتبالی در دنیا که درگیر بحث استعدادیابی هستند بویژه در اروپا و آمریکای جنوبی با این شاخصه ها کار دارند و نمی توان در یک برنامه تلویزونی دنبال این مسایل رفت.

کسی بر اساس نمایش 15،10 دقیقه ای تلویزیونی استعداد و ستاره کشف نمی کند و به نظر من پخش حرکات بازیکنان کم سن و سال در این برنامه و تکرار آن ممکن است آثار مخربی روی آنها داشته و از میزان انگیزه شان بکاهد.

تعداد کمی از اینها ممکن است به هدف برسند و شاید هم هیچکدام به هدف نرسند چون ملاک و معیار درستی در این برنامه وجود ندارد.

جوک فوتبالی!

*جلال چراغپور

این برنامه تلویزیونی قیافه فوتبالی دارد اما در واقع ارتباطی با فوتبال ندارد.

این برنامه در واقع یک شوی تلویزیونی است و جذابیت دارد اما آیتم های آن از زمین گرفته تا نوع تست ها هیچ سنخیتی با فوتبال ندارد. رفتاری هم که مربیان در این برنامه انجام می دهند با فوتبال سنخیتی ندارد. می توان گفت که این یک برنامه سرگرمی و توپ بازی است و نمی توان توپ بازی را فوتبال دانست. در بخش هایی از این برنامه که جسته و گریخته تماشا کرده ام بازی یک به یک یا دو به دو بین بچه های شرکت کننده می گذارند و یا تنیس فوتبال بازی می کنند و ... اینها نشان می دهد که ما ظرفی داریم که از فوتبال خالی است.

بنده معتقدم این برنامه از نظر سرگرمی بد نیست و یک شوی تلویزیونی خوب است اما وقتی بحث ثمرات فوتبالی آن مطرح می شود چیزی را نمی توان اندازه گیری کرد زیرا قابل اندازه گیری نیست.

خیلی از فاکتورهای فوتبال مثل خلاقیت که حرف اول را می زند در این برنامه دیده نمی شود. اسم برنامه ستاره ساز است اما ستاره ساختن کار این برنامه نیست. اینجا نقش خلاقیت کجاست؟ آیا در یک محیط بسته و برابر دوربین می توان ستاره ساخت؟

در این برنامه یک گروهی انتخاب شده اند و قرار است استعدادشان پیدا شود اما واقعیت فوتبال این نیست که یک نفر درون دروازه بایستد و دو نفر به او شوت بزنند. فوتبال یک ورزش 11به 11است پس در این برنامه چگونه پست ها را تعریف می کنند؟ پست دفاع، پست هافبک، پست هافبک های کناری، مهاجمان و ...

اگر واقعا می توان فوتبال با آن وسعت را به این زمین کوچک خلاصه کرد پس باید به کل فوتبال شک کرد. در این برنامه مربی با بلندگو به بازیکن می گوید شوت بزن و یا شوت نزن و ...اینها همه جوک های فوتبالی است.

از شما می خواهم نام شرکت کنندگان در این برنامه را یادداشت کنید و دو سال بعد بگوئید چند نفرشان در سطح بالای فوتبال ایران بازی می کنند.

ستاره ها قابل ساختن نیستند. اگر می توان در این برنامه ستاره ساخت بنده درخواست می کنم یک رونالدو و یک مسی برای فوتبال ما بسازند! اصلا یک مجید نامجو مطلق و یک فرشاد پیوس بسازند!

خطری که شرکت کنندگان در این برنامه را تهدید می‌کند!

*عبدالصمد مرفاوی

تا جایی که من یادم می آید هیچگاه استعدادها را در یک برنامه تلویزیونی پیدا نکرده اند.

در دوران قدیم که خود ما هم فوتبال بازی می کردیم بچه های با استعداد را از زمین های خاکی پیدا می کردند و آن بازیکن پله پله جلو می رفت تا ستاره می شد. در همه جای دنیا ستاره ها از آکادمی های فوتبال بیرون می آیند و یا در زمین های چمن خودنمایی می کنند. آکادمی بارسلونا بهترین بازیکن دنیا را می سازد. فکر نمی کنم در آنجا جلوی دوربین یک برنامه تلویزیونی به دنبال ستاره ساختن باشند.

بد نیست به سرگذشت خودم اشاره ای داشته باشم. من در زمین های خاکی جنوب کشور استعدادم را نشان دادم و برادر بزرگم مربی ام بود. بعد به تیم منتخب خوزستان رسیدم و سپس تیم جوانان ایران و بعد هم تیم ملی ایران و تا زمانی هم که عضو تیم منتخب نشده بودم عکسی از من در نشریات چاپ نشد. یادم هست در اوج بودم و عضو تیم جوانان ایران که مجلات کیهان ورزشی و دنیای ورزش عکس کوچکی از تیم ما چاپ کرد که من هم در آن بودم. آرزو داشتیم یک عکس 3 در 4 از ما در کیهان ورزشی چاپ شود و همیشه انگیزه مان زیاد بود. این را گفتم تا یادآوری کنم ممکن است این برنامه و پخش هفتگی این بچه ها به خراب شدن آنها و اشباع شدن شان منجر شود. ممکن است آن بچه با خودش بگوید دیگر چه نیازی است تلاش کنم؟ من که به این برنامه آمدم و حسابی معروف شدم.

نمی دانم هدف اصلی این برنامه چیست و آیا کمکی به فوتبال ما می کند اما اگر فقط برای سرگرمی است و جذب مخاطب خب بد نیست اما نباید بحث بازیکن سازی و ستاره سازی را مطرح کرد. در کشور ما در تمام رده های سنی این همه مسابقه برگزار می شود. اگر قرار است در یک برنامه تلویزیونی ستاره بسازیم خب چه نیازی به برگزاری آن همه مسابقه است؟ تصور من این است که این برنامه جدا از فوتبال است.

چرا این برنامه را تماشا نمی‌کنم؟

*عباس چمنیان (سرمربی سابق تیم نوجوانان ایران)

یکی از دلایلی که این برنامه (ستاره‌ساز) را تماشا نمی کنم این است که روال آن با تمام معیارهای کشف استعداد و ستاره ساختن در دنیا تفاوت دارد.

معیارهای کشف استعداد در دنیا ثابت شده است. در کشور ما آنچه فراوان یافت می شود استعداد است اما دو مقوله استعداد یابی و پرورش استعداد در کنار هم قرار می گیرند. ما در جام جهانی نوجوانان 4 گل به آلمان زدیم و در بازی با فرانسه در اردوی اسپانیا پیروز شدیم و مکزیک را هم شکست دادیم اما آیا در سطح بزرگسالان هم حریف آنها می شویم؟ پاسخ منفی است و اینها همه به همان پروسه پرورش استعدادها برمی گردد. در سطح بزرگسالان دیگر کشورها از ما سبقت می گیرند و باید دلیلش را پیدا کنیم. یکی از معیارهای مهم رعایت انصاف و عدم تبعیض است. اینکه ما استعدادهای ایران را در 100 نفر و نهایتا 20 نفر خلاصه کنیم و جلوی دوربین ببریم منصفانه نیست.در این برنامه همه استعدادها دیده نمی شوند. ممکن است در همین برنامه برخی بازیکنان مستعد مسیرشان را اشتباه بروند و خراب شوند.

استعداد بودن فقط به چند حرکت جلوی دوربین خلاصه نمی شود و بحث فیزیکی و ذهنی هم مطرح است. ممکن است برخی از همین شرکت کنندگان در برنامه «ستاره‌ساز» سرخورده شوند و فوتبال را کنار بگذارند.

در گذشته وقتی کیهان ورزشی و یا دنیای ورزش از یک بازیکن عکسی را چاپ می کرد انگار دنیا را به او داده بودند اما این برنامه ممکن است با زیاد نشان دادن این بازیکنان نوجوان انگیزه‌شان را کاهش دهد.

استعدادیابی و ستاره سازی وظیفه باشگاهها است و در تمام دنیا کسانی هستند که وظیفه شان «اسکاتینگ» است و آنها به دنبال کشف استعدادها و ستاره سازی می روند اما اینجا...

مگر بچه‌های مردم را شکنجه می‌کنیم؟

*خداداد عزیزی( داور برنامه ستاره‌ساز)

برای همه کارشناسانی که به این برنامه نقد دارند احترام قائل هستم اما خدمت شان باید عرض کنم که این یک شوی تلویزیونی و استعدادیابی است. کسانی که در مناطق محروم شانس دیده شدن ندارند از این طریق خودشان را نشان می دهند. من خودم از یک منطقه محروم مشهد خیلی اتفاقی دیده و از سوی مربی ام به سرمربی ابومسلم معرفی شدم وگرنه اصلا به سطح اول فوتبال ایران نمی رسیدم. ما در این برنامه از نقاط محروم مثل گناوه، تربت حیدریه و ... بازیکن پیدا کرده ایم و اینها اگر رها نشوند به بازیکنان بزرگی تبدیل خواهند شد. ما فقط می توانیم بگوییم اینها استعداد دارند و در تکنیک های انفرادی و فوتبال 2 در برابر 2 توانمند هستند و دیگر کاری از دست مان ساخته نیست.

اینکه می گویند این ها جلوی دوربین اشباع می شوند را قبول ندارم و اتفاقا ممکن است نتیجه اش معکوس باشد و بیشتر پیشرفت کنند. اگر مصاحبه های آنها را دیده باشید همگی می گویند می خواهیم به تیم ملی برسیم و ...این یک حسن است و برای آنها انگیزه بیشتری ایجاد می کند.

در رده های پایه وضع فوتبال ما خراب است و زد و بند بیداد می کند لذا ما سعی می کنیم این بچه ها را به حق شان برسانیم و شانس شان برای پیشرفت را افزایش دهیم. خود من بعضی از آنها را به تیم های مختلف معرفی کرده ام.

یک عده دوستان می گویند این برنامه ستاره ساز نیست و ستاره سوز است. مگر ما بچه های مردم را شکنجه می کنیم؟

خودمان هم می دانیم در این زمین کوچک خیلی کارها را نمی توان انجام داد ولی به پیشرفت آنها کمک می کنیم و اینگونه نیست که برنامه ای مخرب داشته باشیم.

«ستاره‌ساز» نباشد تا این بچه‌ها بروند قهوه‌خانه؟!

*اسماعیل هلالی(مربی برنامه ستاره‌ساز)

از آنهایی که به این برنامه نقد دارند سوال می کنم که آیا الان زمین خاکی داریم؟ آیا شرایط مثل گذشته است که بتوان از محله ها استعدادها را پیدا کرد؟ با احترام به همه کارشناسان باید بگویم شرایط امروز جامعه با 30 سال قبل فرق دارد و نمی توان مثل قبل عمل کرد. اول باید بگویم برنامه ما برای استعدادیابی نیست بلکه یک شوی تلویزیونی است که در کنارش استعدادیابی هم می شود. هدف اصلی این برنامه همان پخش یک «شو» است.

به آنهایی که می گویند این بچه ها جلوی دوربین خراب می شوند و انگیزه شان از بین می رود نیز باید بگویم اگر این برنامه نباشد و این بچه ها بروند قهوه خانه قلیان بکشند خوب است؟

البته ما با این بچه ها در طول برنامه حرف می زنیم و می گوییم که نباید فکرشان خراب شود. در گذشته تا بازیکن به استقلال و پرسپولیس نمی رسید دیده نمی شد ولی اینها می توانند دیده شوند؛ آنهم در سن 12،10 سالگی. خود ما تا 20 سالگی شناخته شده نبودیم. البته با این نظر موافقم که باید کاری کرد که اینها خراب نشوند.

این برنامه نمونه های خارجی هم داشته است و ما هم برنامه مان این است این استعدادها را ببریم به باشگاهها و همین حالا چند نفر آنها را به تیم های پایه پرسپولیس و پیکان فرستاده ‌یم.