هویت فرهنگی در ورزش

در باب رابطه ورزش با فرهنگ به معنای اخلاق و ارزش های ملی و اعتقادی ، بسیار گفته و نوشته شده است. ورزش یکی از آن اموری است که با روح و روان انسان سروکار دارد و تاثیرات مادی و معنوی آن بر فرد و جامعه ، انکار ناپذیر است. بنابراین ، حرفی بسیار غلط و غیر علمی است که بعضی یا از سر ناآگاهی یا کاملا حساب شده، می زنند و سعی در القای آن دارند که«ورزش جزو امور مادی است و صرفاً موجب لذت و هیجان های فیزیکی و جسمی می شود. ورزش یعنی تکنیک و امکانات مادی و مالی و برد و مدال و سکو ، و اخلاق و معنویت و پهلوانی و هر آنچه به عنوان ارزش فرهنگی به حساب می آید، در حاشیه آن مطرح است و تا آنجا باید به آن بها داد که اصل ورزش - که به زعم آنها جنبه های مادی و برد و نتیجه و مدال و... است - تحت الشعاع قرار نگیرد . وقتی پای برد و مدال و سکو ، مطرح است نباید به مسائل اخلاقی چندان توجهی شود و باید هدف مدال آوری و قهرمان شدن ، دست یازیدن به هر وسیله ای را توجیه کند و برای مثال برای رسیدن به یک مدال، به خاطر اینکه حریف ، نماینده سلطه گران غاصب و کودک کش است ، نباید از مبارزه و مصاف دادن با او پرهیز کنیم!»

مساله فرهنگ و رعایت خط قرمزهای آن ، موضوعی " من درآوردی " و سلیقه ای نیست و تقریبا در همه جای دنیا - خاصه در کشورهای پیشرفته و صاحب ورزش - به شدت رعایت می شود. در این باره مثال و نمونه فراوان است و خواننده علاقه مند و پیگیر، از خیلی از آنها آگاه و باخبر است . ما نیز در مطالب و نوشته های خود به خیلی از آنها اشاره داشته ایم . اهالی ورزش خبر دارند که اخیرا از سوی رئیس اتحادیه ملی بسکتبال آمریکا(NBA) ، یکی از مالکین باشگاه های فعال در لیگ این کشور به دلیل مکالمات غیر اخلاقی و حرف های توهین آمیز و خارج از نزاکت و ادب ، با جریمه ای سنگین مواجه شد که خبر آن هم در رسانه های ورزشی جهان منتشر شد.

اصولا چنانکه ثابت شده و ما نیز بارها به سهم و در حد توان خود نوشته ایم برای پیشرفت و بهتر شدن و حرکت رو به جلو در هر امر و کاری - از جمله در ورزش - فن و فرهنگ، تکنیک و اخلاق باید با هم و در کنار یکدیگر به میدان بیایند و همکاری کنند تا موفقیت حاصل شود. با هرهری مسلکی و ادا و تقلید و...‌ می شود ژست و ظاهر پیشرفت را برای خود درست کرد، اما پیشرفت حاصل نمی شود. در هرکاری و هر امری از امور اجتماعی - که ورزش هم یکی از آنهاست - مساله هویت فرهنگی و ملی ، موضوعی حساس و تعیین کننده است. هویت فرهنگی با استفاده و الگو برداری از تکنیک ها و ابزار و روش های دیگران به خطر نمی افتد . اتفاقا این تبادل فنی و مادی، امری است ضروری که از سلامت و زنده بودن یک فرهنگ حکایت می کند. هویت فرهنگی ، بیشتر به جنبه های غیر مادی فرهنگ مثل زبان و آداب و ارزش های اخلاقی و... مربوط می شود و آن وقتی به خطر می افتد که در ابعاد معنوی و غیرمادی، مقلد دیگران باشیم و به ارزش ها و منش های فرهنگی ریشه دار خود پشت کنیم و غافل باشیم. در دیدار اخیر دست اندرکاران کنگره شهدای ورزشکار ، رهبر انقلاب نیز بر این موضوع تاکید کردند " غربی ها سعی کردند با این ورزش‌های جدید و پیشر فته ای که وارد کشور کردند، فرهنگشان را هم وارد کنند، خب، وظیفه ما چیست؟ وظیفه ما این است که آن ورزش ابتکاری ای را که آن طرف به وجود آورده - مثل فوتبال، والیبال و بقیه ورزش هایی که هست؛ ورزش های جمعی- یاد بگیریم، در اینها پیش برویم، حرفه ای بشویم اما فرهنگ او را نپذیریم. نگذاریم این پلی بشود برای فرهنگ غربی، فرهنگ خودمان را بر آن حاکم کنیم. این، آن جمله اساسی است که ما در باب ورزش باید مورد توجه قرار بدهیم.” چنانکه روشن است ایشان بر یادگیری ورزش های جدید و تکنیک های آن تاکید دارند، اما این هشدار را هم می دهند که به بهانه و به وسیله ورود تکنیک ها و ابزار، خلقیات و آداب و ادبیات و..‌. غربی ها هم وارد شود و ما را در ورزش به مقلدی صرف و بی شخصیت تبدیل کند. در این صورت است که نباید و نمی توان به پیشرفت واقعی ورزش امیدوار بود که خوب گفته اند” خلق را تقلیدشان بر باد داد...”! تجربه و واقعیات به ما می گوید که هرگاه ورزش ما و به تبع آن ، ورزشکاران ما با تکیه بر فرهنگ خودی و ارزش های شناخته شده فرهنگی و پهلوانی ، عمل و رفتار کرده اند و هر وقت ، به ویژه مسئولان و مدیران ورزش یکسره چشم به مدال و نتیجه ندوخته و به ابعاد فرهنگی و تربیتی ورزش به درستی - نه شعاری و بدتر از آن ریاکارانه- توجه لازم را داشته اند ، پیشرفت ها و اتفاقات خوش و مثبتی رخ داده است. تبدیل والیبال از تیم درجه 2 آسیایی به یکی از هفت هشت قدرت برتر دنیا ، نمونه روشن و غیر قابل انکاری است که ادعای ما را به راحتی اثبات می کند‌. با این همه ، واقعیت آن است که مدیران و متولیان ورزش به موضوع فرهنگ ( در معنای اخلاق و ارزش های اعتقادی و ملی آن) در بیشتر مقاطع - از جمله مقطع اخیر - توجه و عنایت لازم را نداشته اند و از دو سه دهه اخیر تحت القائات مشاوران خام و نابلد یا رسانه های زرد و... سخت در ورطه نتیجه گرایی و کمیت محوری افتاده و گاه حتی برای رسیدن به یک مدال و موفقیت ، پا روی بسیاری از مسائل اخلاقی گذاشته و چشم بر بسیاری از انحرافات و کجرفتاری ها و بداخلاقی ها بسته اند. آفاتی مثل بازیکن سالاری، دلالیسم و هنجارستیزی و قبح شکنی و... از جمله پیامدهای این مماشات کاسبکارانه و " غمض عین " های آنهاست. این ، واقعیت تلخی است که انکار نمی توان کرد و می توان به جرات گفت که اصلی ترین مانع بر سر پیشرفت و ارتقای جایگاه قاره ای و جهانی ورزش مستعد و ورزشکاران برومند و با انگیزه کشورمان بوده است.‌ لذا هموار کردن راه پیشرفت واقعی ورزش و حرکت دادن آن در مسیر رو به جلو و تبدیل شدن ایران عزیز به یک کشور صاحب ورزش ، در گروی این است که بیش از همه ، مسئولان و مدیران ورزش برای موضوع فرهنگ و اخلاق اهمیت بیشتری قائل شوند و نتیجه گرایی و کمیت محوری را به شکل غیر منطقی ، اصل و هدف قرار ندهند.

*سیدمحمدسعید مدنی