... از قطر به آمریکای شمالی؛ جام جهانی 2026 و آنچه در انتظار ماست

آسمان خراش‌های سر به فلک کشیده دوحه، ورزشگاه‌های درخشان و ایستگاه‌های منحصر به فرد مترو اکنون به گذشته فوتبال تبدیل شده‌اند. علیرغم همه صحبت‌هایی که در مورد مرزهای جدید و گردهم آوردن مردم به میان می‌آید، حقیقت این است که فیفا از پایان جام جهانی در قطر و همه جنجال‌ها و انتقاداتی که به همراه داشت، کاملاً خوشحال است. حتی قبل از بسته شدن چمدان‌ها، همه به دوره بعدی فکر می‌کردند که جهان را در شور و شوق تماشای فوتبال متحد می‌کند. دوره بعدی در سه کشور برگزار می‌شود ، در 16 ورزشگاه و 4 منطقه زمانی مختلف که هزاران کیلومتر با یکدیگر فاصله دارند. همچنین برای اولین بار 48 تیم در این رویداد به مصاف هم می‌روند که البته سهم قاره‌های آسیا، آفریقا و آمریکا رشد چشمگیری داشته و برای اولین بار قاره اقیانوسیه یک سهمیه مجزا برای خودش دارد. بدین ترتیب در مدت 33 روز حدود 104 بازی برگزار می‌شود که در نوع خودش یک رکورد است.

12 گروه 4 تیمی ، مرحله مقدماتی را تشکیل می‌دهند اما معضل از مرحله بعدی آغاز می‌شود. ساده‌ترین راه این است که دو تیم برتر هر گروه، به علاوه هشت تیم برتر رتبه سوم، به جمع 32 تیم نهایی برسند و به جای هفت بازی، هشت بازی برای رسیدن به فینال انجام دهند. با این حال، استدلال هایی وجود دارد که می‌گوید صدرنشینان هشت گروه باید به طور خودکار به مرحله یک هشتم پایانی بروند و چهار صدرنشین دیگر به اضافه 8 تیم دوم، برای پیوستن به آنها بازی کنند.

این بدان معناست که به جای 104 بازی، 96 بازی انجام شود که هنوز هم بزرگترین جام جهانی با فاصله است چرا که در قطر تنها 64 بازی انجام شد. این شرایط از سال 1998 که جام جهانی 32 تیمی شد، پابرجا بود اما افزایش تعداد بازی‌ها قطعا مشکلاتی ایجاد خواهد کرد.

اگر تیم‌هایی که از شانس قرعه کشی بهره مند می‌شوند و در یک گروه ساده قرار می‌گیرند و هر سه بازی خود را می‌برند، به راحتی به جمع 16 تیم نهایی برسند آن وقت مفهوم اصلی جام جهانی که می‌گوید همه تیم‌ها برای قهرمانی باید تعداد بازی‌های برابری داشته باشند، زیر سوال می‌رود.

اما یک راهکار دیگر وجود دارد که در آن تیم‌های اول و دوم هر گروه پس از صعود، در دو گروه 12 تیمی قرار بگیرند و در نهایت تیم‌های برتر دو گروه به مصاف هم بروند و قهرمان را مشخص کنند. این بدان معناست که اگر مسابقات به بخش‌های جغرافیایی "شرق" و "غرب" تقسیم شود، دو تیم برتر با چهار تیم برتر سوم همگروه می‌شوند. اما عامل دیگری که بسیار متفاوت خواهد بود، تعداد بازی‌های هر روز در مرحله گروهی است. قطر در 29 روز فشرده بازی‌ها را برگزار کرد و هر روز چهار مسابقه در مرحله مقدماتی انجام شد. اما باشگاه‌های بزرگ اروپایی فشار زیادی بر فیفا وارد خواهند کرد تا از طولانی شدن مسابقات، بیش از 33 روز جلوگیری کنند. راه‌حل آن ، برگزاری 6 مسابقه در یک روز در مرحله گروهی است.

شهرهای ساحل شرقی مانند نیویورک و بوستون پنج ساعت از بریتانیا عقب‌تر هستند، در حالی که سیاتل، لس آنجلس و سانفرانسیسکو سه ساعت دیگر عقب‌تر هستند. در یک سناریو می‌توان اولین مسابقه را ظهر به وقت محلی تورنتو که ساعت 5 بعد از ظهر در بریتانیا است، آغاز کرد. بازی‌های دیگر می‌توانند هر 2 و نیم ساعت در آتلانتا، هیوستون، مکزیکو سیتی و ونکوور شروع شوند و آخرین مسابقه در سانفرانسیسکو ساعت 30 : 9 شب به وقت محلی شروع می‌شود که ساعت 30 : 5 صبح در بریتانیا است. اما هنوز یک مشکل برای فیفا وجود دارد.

پخش کنندگان کشورهای بزرگ اروپایی خواستار شروع زودتر بازی‌ها و اختصاص 3 بازی اول روز به اروپا هستند اما نمی‌توانید اسپانیا، آلمان، انگلیس، فرانسه، پرتغال و هلند را در یک نیمه قرعه کشی داشته باشید. به همین ترتیب، طرفداران آمریکای جنوبی بازی های بعدی یعنی ساحل غربی را ترجیح می‌دهند. فیفا با اشاره به مسافت محدودی که تیم‌ها باید طی کنند و پایداری و کاهش انتشار کربن، تلاش کرد تا انتخاب قطر را توجیه کند. در سال 2026، رانندگی بین بسیاری از شهرها امکان پذیر نیست. همه باید با هواپیما از کانادا، مکزیک و ایالات متحده عبور کنند.

میزبانی و مسیر صعود

اگرچه جام جهانی 2026 قرار است برای اولین بار به میزبانی 3 کشور برگزار شود، اما همچنان بار اصلی بر دوش آمریکا خواهد بود؛ چرا که این کشور قرار است از مجموع 80 بازی (با فرمت تایید شده) میزبان 60 بازی شود و مکزیک و کانادا، هر کدام تنها از 10 مسابقه میزبانی می کنند. به جز مکزیکو سیتی، دو پایتخت دیگر (واشنگتن و کانادا) قرار نیست از جام جهانی میزبانی کنند تا نام آن‌ها نیز در کنار بن (آلمان غربی، 1974) و توکیو (ژاپن، 2002)، به عنوان پایتخت‌هایی قرار گیرد که با وجود میزبانی کشورشان، مسابقه‌ای از جام جهانی را برگزار نکردند.

در همین جلسه، فیفا تصمیم شورای خود برای تعیین سهمیه قاره‌ها را نیز تایید کرد تا به این ترتیب، رسما تعداد سهمیه‌های هر قاره مشخص شود:

آسیا: 8 + پلی‌آف

آفریقا: 9 + پلی‌آف

کونکاکاف: 6 + پلی‌آف + پلی‌آف

آمریکای جنوبی: 6 + پلی‌آف

اقیانوسیه: 1+ پلی‌آف

یوفا: 16

البته سهمیه میزبانان جام جهانی 2026 از منطقه کونکاکاف کسر شده و به این ترتیب، تنها 3 تیم از این منطقه سهمیه مستقیم حضور در جام جهانی را دریافت می‌کنند. برای اولین بار در تاریخ برگزاری جام جهانی، منطقه اقیانوسیه یک سهمیه تضمین شده و مستقیم خواهد داشت و دو قاره آسیا و آفریقا نیز بیشترین جهش را در تعداد سهمیه، نسبت به جام جهانی 32 تیمی، تجربه خواهند کرد. آفریقا که پیش‌تر 5 سهمیه مستقیم داشت، اکنون 9 سهمیه مستقیم و یک سهمیه نیز در پلی‌آف بین قاره‌ای دارد و آسیا نیز که قبل از 2022 قطر، 5/4 سهمیه داشت، اکنون 8 سهمیه مستقیم در اختیار دارد. تعداد سهمیه‌های مستقیم آمریکای جنوبی از 4 به 6 رسیده و یوفا نیز به جای 13 تیم، 16 تیم را به جام جهانی می‌فرستد.

رقابت‌های مقدماتی جام جهانی 2022 در قاره آسیا و در مرحله نهایی آن، با حضور 12 تیم در 2 گروه 6 تیمی برگزار شد. اگر قطر را از معادلات خارج کرده و بخواهیم بر اساس رتبه‌بندی نهایی همین جدول، سهمیه‌های 2026 را تعیین کنیم، می‌بینیم که علاوه بر ایران، کره‌جنوبی، ژاپن و عربستان، 4 تیم عراق، امارات، استرالیا و عمان نیز قادر به صعود مستقیم به جام جهانی خواهند بود (استرالیا از طریق پلی‌آف به 2022 رسید) و سهمیه پلی‌آف آسیا نیز در اختیار یکی از تیم‌های چین یا سوریه قرار خواهد گرفت ، هرچند این تنها یک شبیه‌سازی است و افزایش سهمیه‌ها، چهره مسابقات مقدماتی را نیز به کلی دگرگون می‌کند.

رقابت‌های مقدماتی جام جهانی، 43 تیم را به شکل مستقیم راهی جام بیست‌وسوم می‌کند تا در کنار میزبانان، چهره 46 تیم مشخص شود. 2 تیم نیز پس از رقابت 6 تیم در پلی‌آف بین قاره‌ای، این سهمیه را دریافت خواهند کرد. قاره میزبان (منطقه کونکاکاف) 2 سهمیه این پلی‌آف را در اختیار دارد و بقیه قاره‌ها (به جز یوفا) هر کدام یک سهمیه در اختیار خواهند داشت. از میان این 6 تیم، 2 تیم برتر در رنکینگ فیفا سیدبندی شده، 4 تیم دیگر در 2 بازی مقابل هم قرار می‌گیرند و برنده این مسابقات، در مقابل 2 تیم سید شده می‌ایستند. این رقابت‌ها احتمالا در نوامبر 2025 و در یکی از کشورهای میزبان به انجام می‌رسد.

ضربات پنالتی به مراحل گروهی می‌آیند؟

سایت اتلتیک گزارش کرده است که فیفا در حال بررسی اضافه کردن ضربات پنالتی به مرحله گروهی جام جهانی برای مسابقات 2026 است. تیم‌های موفق به طور بالقوه می‌توانند با وارد شدن به این آزمون اعصاب! امتیاز بیشتری برای خود به دست آورند و شانس صدرنشینی گروهی خود را افزایش دهند. فیفا امیدوار است که اجرای این قوانین به تصمیم‌گیری در مورد گروه‌های نزدیک کمک کند.

مارکو فن باستن، مدیر ارشد توسعه فنی فیفا، مدت‌هاست که از طرفداران اضافه شدن این طرح بوده است. او پیشنهاد داده که این طرح برای گروه‌هایی استفاده شود که رقابت نزدیکی با هم دارند و ممکن است که کار صعود آنها به شرایط پیچیده‌ای منجر شود. این ستاره هلندی به روزنامه بیلد آلمان گفته است : "ضربات پنالتی واقعا می‌تواند گزینه‌ای برای مسابقاتی با گروه‌های سه تیمی باشد که در آنها با دو حریف بازی می کنید. این فرم از مسابقات می‌تواند بسیار فشرده باشد. به عنوان مثال، اگر یک تیم یک بازی را 0-0 مساوی کند و دیگری را 1-0 ببرد، خطر زیادی وجود دارد که هر سه تیم از نظر امتیاز و گل در پایان با هم برابر شوند".

ضربات پنالتی مرحله گروهی می‌تواند در جام جهانی 2026 که قرار است در سراسر آمریکا، کانادا و مکزیک برگزار شود، گنجانده شود. این دوره از مسابقات از زمان آغاز به کار آن در سال 1930، بزرگترین رقابت دوره‌ای فوتبال خواهد بود و 48 تیم از 5 قاره در آن حضور خواهند داشت. به نوعی این اولین دوره از مسابقات با حضور 48 تیم است که در 16 گروه 3 تیمی برگزار می‌شود.

فرمت نهایی مسابقات هنوز مشخص نشده است. فیفا می‌تواند گروه‌های چهار تیمی را انتخاب کند و بنابراین به جای هشت گروه معمول، 12 گروه جداگانه داشته باشد. در این قالب ، هشت تیم برتر رتبه سوم نیز می‌توانند به مرحله حذفی صعود کنند. با این حال ، فیفا همچنین می تواند 16 گروه سه تیمی جداگانه را برای مرحله گروهی داشته باشد.

اوتمار هیتزفلد، سرمربی سابق بایرن مونیخ معتقد است که این امر به هیجان جام جهانی می افزاید و احتمال هر گونه بازی کسل‌کننده دور پایانی مرحله گروهی را از بین می‌برد: "سومین بازی در مرحله گروهی جام جهانی اغلب خسته کننده است، زیرا کشورهای بزرگ معمولاً از قبل کارشان با صعود به پایان رسیده است. با این فرمت، تنش میان همه تیم‌های یک گروه از ابتدا تضمین می‌شود و ما به سرعت به مرحله حذفی می‌رویم". اما اینکه آیا هواداران می‌خواهند قالب سنتی جام جهانی تغییر کند یا نه، هنوز مشخص نیست.

* عرفان خماند