چگونه آسیا و آفریقا، جام جهانی را متحول کردند؟

جام جهانی 2022 برای نخستین‌بار در تاریخ باید در خاورمیانه برگزار می‌شد و همین مسئله باعث شد تا تعداد نمایندگان قاره آسیا به عدد 6 افزایش پیدا کند. تیم‌های ملی ایران، ژاپن، کره‌جنوبی، عربستان و استرالیا توانستند با حضور در مرحله انتخابی ، خود را به جام جهانی 2022 برسانند و تیم ملی قطر هم به عنوان میزبان رقابت‌ها سهمیه حضور در این مسابقات را به‌دست آورد. شاگردان کارلوس کی‌روش در پایان مرحله گروهی خداحافظی زودهنگامی با جام جهانی داشتند و در کنار تیم ملی ایران، تیم‌های ملی قطر و عربستان هم ناکام در صعود به مرحله حذفی بودند.

شگفتی فوتبال آسیا

گل دیرهنگام هوانگ هی چان برای کره جنوبی مقابل پرتغال به این معنا بود که برای اولین بار در تاریخ، سه تیم از فوتبال آسیا به مرحله یک هشتم نهایی جام جهانی صعود کردند. بدین ترتیب کره‌جنوبی، ژاپن و استرالیا به عنوان سه تیم آسیایی راهی مرحله بعد شدند تا برای اولین بار در تاریخ ، تعداد تیم‌های آسیایی این مرحله بیشتر از تیم‌های قاره آمریکای جنوبی باشد. همچنین با برد کره مقابل پرتغال، بیشترین میانگین امتیازی تیم‌های آسیایی به ازای هر بازی از زمان افزایش تعداد تیم‌های مسابقات به 32 تیم ثبت شد.

شش تیم آسیایی در قطر حضور داشتند که بیشترین تعداد نمایندگان آسیا در تمام ادوار بود و به جز قطر میزبان، همه تیم‌ها حداقل در یک بازی پیروز شدند. شش تیم در هفت مسابقه بین خود پیروز شدند و یک تساوی به دست آوردند تا به طور میانگین برای هر تیم 67/3 امتیاز به دست آید. این بهتر از مرحله گروهی مسابقات 2002 و 2010 است که تیم‌های آسیایی به طور میانگین 5/3 امتیاز به ازای هر تیم به دست آوردند. این بهترین عملکرد آسیا در مرحله گروهی مسابقات 32تیمی است. تنها زمانی که تیم‌های آسیایی میانگین امتیازی بهتری به ازای هر تیم داشتند، در سال 1994 بود؛ زمانی که عربستان سعودی و کره جنوبی تنها نمایندگان این قاره بودند.

تیم‌های آسیایی در این دوره جام جهانی نیز مجموعه‌ای از شگفتی‌ها را رقم زدند. عربستان موفق شد آرژانتین را شکست دهد. ژاپن هم توانست اسپانیا و آلمان را شکست دهد تا از به اصطلاح "گروه مرگ" علیرغم شکست غیرمنتظره مقابل کاستاریکا، جان سالم به در ببرد. پیروزی کره جنوبی مقابل پرتغال با وجود محرومیت سرمربی تیم و مصدومیت بهترین مدافع آنها، حادثه بزرگ دیگر جام بود. با این حال کره جنوبی، ژاپن و استرالیا هر سه در همان مرحله یک هشتم نهایی شکست خورده و حذف شدند.

قطر

تیم ملی قطر از مسیر مسابقات انتخابی به جام جهانی نرسید و آن‌ها به واسطه میزبانی‌شان موفق شدند برای نخستین‌بار در بین تیم‌های شرکت‌کننده در جام جهانی حضور پیدا کنند. شاگردان فلیکس سانچز از همان بازی نخست نشان دادند اختلاف سطح زیادی با رقابت‌های جام جهانی دارند و همین مسئله باعث شد عملکردی ضعیف را به‌ثبت برسانند. قطری‌ها در مجموع 3 بازی خود حتی یک امتیاز هم به‌دست نیاوردند و با دریافت 7 گل و به‌ثمر رساندن تنها یک گل به ماجراجویی خود در جام جهانی 2022 پایان دادند. شاگردان فلیکس اولین تیمی بودند که از گردونه رقابت‌های جام جهانی 2022 کنار رفتند تا ضعیف‌ترین عملکرد تیم میزبان در ادوار جام جهانی هم به نام قطر به‌ثبت برسد.

ایران

ملی‌پوشان فوتبال ایران برخلاف گمانه‌زنی‌ها درباره شانس بالای‌شان برای صعود به مرحله حذفی، نتوانستند طلسم‌شکنی کرده و با تاریخ‌سازی برای نخستین‌بار به جمع 16 تیم برتر صعود کنند و همین مسئله باعث شد تا بعد از قطر که به عنوان نماینده منتخب آسیا در جام جهانی حضور نداشت و در نقش میزبان در این رقابت‌ها به میدان رفت، تیم ملی ایران ضعیف‌ترین تیم جام جهانی 2022 در بین تیم‌های آسیایی صعود کننده به جام لقب بگیرد.

شاگردان کارلوس کی‌روش کار خود را در جام جهانی با یک پیروزی و 2 شکست به پایان بردند، آن‌هم در شرایطی که تفاضل 3- در کارنامه تیم ملی ایران به‌ثبت رسید. هر چند که ایران در گروه خود سوم شد، اما به مراتب عملکردی ضعیف‌تر از تیم ملی عربستان داشت که در گروهش به مقام چهارم رسید و نتوانست به مرحله حذفی صعود کند. عربستانی‌ها با هدایت هروه رنار از حیث امتیازگیری عملکردی مشابه ایران داشتند و با یک برد و 2 شکست 3 امتیاز به‌دست آوردند اما تفاضل 2- شاگردان رنار باعث شد تا عنوان ضعیف‌ترین تیم قاره آسیا در جام جهانی 2022 به ایران برسد و عربستانی‌ها از کسب این عنوان بگریزند.

عربستان

عربستان ، دیگر نماینده آسیا در گروه C با تیم‌های آرژانتین، لهستان و مکزیک همگروه بود. اولین شگفتی جام‌جهانی 2022 هم به اسم سعودی‌ها ثبت شد، جایی که آنها در اولین مسابقه توانستند آرژانتین را 2 بر یک شکست دهند تا مسی و یارانش با یک شوک بزرگ، بازی‌هایشان را در قطر آغاز کنند. در ادامه اما برای هروه رنار و شاگردانش کار سخت شد و آنها در دومین بازی در حالی 2 بر صفر به لهستان باختند که لواندوفسکی و یارانش این برد را باید مدیون شزنی ، دروازه‌بان شان باشند که پس از یک بر صفر شدن بازی، پنالتی الدوساری را مهار کرد تا عربستان نتواند به بازی برگردد. در بازی سوم ، عربستان مقابل مکزیک هم کاری از پیش نبرد و 2 بر یک بازنده شد تا سعودی‌ها برخلاف شروع خیره کننده، خداحافظی زودهنگامی با جام داشته باشند و از مرحله گروهی بالا نروند. عربستان با یک برد و دو باخت و کسب تنها 3 امتیاز در گروه C ، در رده چهارم قرار گرفت و مانند قطر و ایران از مسابقات کنار رفت.

استرالیا

" کانگوروها " در حال تجربه یک جام‌جهانی رویایی و اولین تیم آسیایی بودند که به مرحله حذفی صعود کردند. استرالیا که در گروه D با فرانسه، دانمارک و تونس همگروه بود، شروع خوبی در جام نداشت و در اولین مسابقه 4 بر یک به فرانسه باخت. شاگردان گراهام آرنولد در ادامه با دو برد یک بر صفر مقابل تونس و دانمارک دست به کار بزرگی زدند و پس از فرانسه به عنوان تیم دوم به مرحله حذفی صعود کردند. دانمارک و تونس ، حذف شدگان بزرگ این گروه بودند و قافیه را به نماینده آسیا واگذار کردند. استرالیا در پایان مرحله گروهی، با دو برد و یک باخت و6 امتیاز بالاتر از دانمارک و تونس قرار گرفت و راهی مرحله یک هشتم نهایی شد. این دومین باری است که استرالیا به مرحله حذفی صعود می‌کند . آنها در جام‌جهانی 2006 آلمان هم توانسته بودند از گروه خود صعود کنند.

ژاپن

بهترین عملکرد آسیایی‌ها در جام‌جهانی قطر را باید به اسم " سامورایی‌ها " نوشت، تیمی که از گروه مرگ توانست به عنوان صدرنشین صعود کند. ژاپن که در گروه E در کنار تیم‌های آلمان، اسپانیا و کاستاریکا قرار گرفته بود، پس از عربستان، دومین شگفتی جام را به نام یک تیم دیگر آسیایی ثبت کرد. شاگردان هاجیمه موریاسو در اولین مسابقه توانستند آلمان مدعی را دو بر یک شکست دهند. با وجود این شروع رویایی، چشم بادامی‌ها در دومین بازی برابر کاستاریکا، یک شکست دور از انتظار را تجربه کردند.

در سومین مسابقه اما ژاپن دومین شگفتی بزرگ را رقم زد تا سرنوشت سعودی‌ها برای " سامورایی‌ها " تکرار نشود. ژاپنی‌ها در آخرین بازی گروهی با یک کامبک مقابل اسپانیا، دو بر یک پیروز شدند تا به عنوان صدرنشین راهی مرحله حذفی شوند و در حال ثبت بهترین عملکردشان در ادوار جام‌جهانی باشند. آنها با این برد، آلمان را هم به خانه فرستادند تا ژرمن‌ها برای دومین دوره متوالی نتوانند از مرحله گروهی بالاتر بیایند. شاگردان موریاسو در پایان بازی‌های گروه E، با دو برد و یک باخت با 6 امتیاز به عنوان تیم اول و بالاتر از اسپانیا و آلمان به جمع 16 تیم برتر یک هشتم اضافه شدند . این چهارمین صعود ژاپن به مرحله حذفی در هفتمین حضور در جام‌جهانی است.

کره‌جنوبی

کره‌ای‌ها سومین تیم آسیایی بودند که توانستند در قطر راهی مرحله حذفی شوند تا برای اولین بار از قاره آسیا، سه تیم از مرحله گروهی بالا بیایند. کره‌جنوبی در جام بیست و دوم در گروه H با تیم‌های پرتغال، اروگوئه و غنا همگروه بود، شاگردان پائلو بنتو در اولین مسابقه برابر اروگوئه به تساوی بدون گل رسیدند و در دومین دیدار در یک بازی پرگل و نزدیک 3 بر 2 غنا را مغلوب کردند تا شانس‌ صعودشان زنده بماند. در بازی سوم، کره‌جنوبی مقابل پرتغال قرار گرفت و در حالی که یک بر صفر عقب افتاده بود، مانند ژاپن با یک کامبک توانست دو بر یک یاران کریس رونالدو را شکست دهد، آن هم با گلی که شاگردان بنتو در دقایق تلف شده نیمه دوم وارد دروازه دیوگو کاستا کردند تا در عین ناباوری در " اجوکیشن سیتی " دوحه جشن صعود بگیرند.

کره‌جنوبی در پایان بازی‌های گروهE، با یک برد، یک مساوی و یک باخت و با 4 امتیاز تنها به دلیل یک گل تفاضل بهتر نسبت به اروگوئه 4 امتیازی، پس از پرتغال 6 امتیازی به عنوان تیم دوم به مرحله یک هشتم نهایی صعود کرد تا تیم دیگو آلونسو با ستاره‌هایی مانند سوارز، کاوانی و نونیز از دوحه به مونته ویدئو برگردد. این دومین صعود کره به مرحله حذفی در یازدهمین تجربه حضور در جام‌جهانی است.

رکوردشکنی آفریقا

آفریقا عملکرد متعادلی در مسابقاتجام جهانی داشت . آنها 2 تیم در دور حذفی ویک تیم در جمع 8 تیم و 4 تیم داشتند.آفریقایی ها همچنین برای اولین بار به نیمه نهایی جام جهانی رسیدند و برابر هیچ تیمی باخت با اختلاف بیشتر از 2 گل را تجربه نکردند. به نظر می‌رسد آفریقایی ها حتی می توانستند نیم سهمیه بیشتر درجام جهانی داشته باشند.

دو تیم آفریقایی مراکش و سنگال هم به مرحله یک شانزدهم نهایی راه یافتند و با بهترین عملکرد تاریخ قاره در مرحله گروهی در سال 2014 برابری کردند؛ زمانی که الجزایر و نیجریه به دور حذفی رسیدند. وقتی صحبت از امتیاز هر تیم به میان می‌آید، پنج تیم آفریقایی در این دوره رکورد مجموع امتیازات قبلی خود را شکستند. آنها هفت بازی را بردند و سه تساوی به‌دست آوردند تا به‌طور میانگین 8/4 امتیاز برای هر تیم ثبت شود یعنی دو برابر آنچه در سال 2014 کسب کردند. برد کامرون مقابل برزیل، همراه با شکست فرانسه در برابر تونس، به این معنی است که هر تیم آفریقایی در قطر حداقل یک بازی را برده است.

این اولین جام جهانی بود که در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا برگزار شد. پنج تیم از این منطقه در قطر به رقابت پرداختند که میانگین 4/3 امتیاز در مرحله گروهی را کسب کردند. این بهترین عملکرد منطقه از زمانی است که الجزایر در دو بازی خود در سال 1982 به پیروزی رسید، اما پس از "رسوایی خیخون" حذف شد؛ جایی که در آخرین بازی مرحله گروهی، آلمان غربی و اتریش نتیجه‌ای را با تبانی رقم زدند که به ضرر الجزایر و به نفع هر دو تیم بود.

برای اولین بار در جام جهانی تمام تیم‌های آفریقایی سرمربیان بومی داشتند. ژاپن و استرالیا نیز با مربیان بومی هاجیمه موریاسو و گراهام آرنولد به مرحله یک هشتم نهایی راه یافتند. پائولو بنتو از کره جنوبی که مجبور شد بازی مقابل پرتغال را از روی سکوها تماشا کند، تنها سرمربی خارجی از هر دو کنفدراسیون بود که به دور حذفی راه یافت.

واقعاً داده‌های کافی برای گفتن اینکه آیا عملکرد تیم‌های آفریقایی و آسیایی در قطر 2022 اتفاقی است یا بخشی از یک روند پیشرفت می‌باشد، وجود ندارد، اما نویدبخش برای جام جهانی 2026 است و حضور تیم‌های بیشتری از دو کنفدراسیون را توجیه می‌کند. در آن تورنمنت ، تعداد تیم های برتر رده بندی فیفا که توسط تیم‌های آسیایی یا آفریقایی مغلوب شدند، نشان می‌دهد که سه تیم آسیایی و دو تیم آفریقایی راه یافته به مرحله یک هشتم نهایی می‌توانند شگفتی‌های بیشتری را در دور حذفی جام جهانی ایجاد کنند.

در این دوره برد و باخت های آفریقایی هابا هم برابر بود و آنها نتایج فوق العاده ای را از زمان 32 تیمی شدنجام جهانی، در قطر گرفتند. تیم‌های حذف شده تونس و کامرون در دور اول موفق شدند برابر بزرگانی مثل فرانسه و برزیل که استاندارد قهرمانی در جام جهانی را داشتند برنده شوند. مراکش اولین تیم قاره سیاه بود که در جمع 4 تیم برتر جام جهانی حاضر شد. مراکشدر نیمه نهایی یکی از 2 تیم بی شکست این مرحله بود. بهترین برد آفریقایی ها در جام جهانی برد 1-3 سنگال برابر قطر و بدترین باخت هم باخت 3-0 سنگال برابر انگلستان بود.

*عرفان خماند