سه‌گانه سیاست، پول و فوتبال؛ نظم نوین یا بازی قدرت؟!
کیهان ورزشی-
در روز چهارشنبه، در ورزشگاه مت‌لایف، جانی اینفانتینو با لبخندی بر چهره در حال قدم‌زدن بود و تلاش می‌کرد با همه دست دهد. رئیس فیفا غرق در شور و شعفِ نحوه برگزاری جام جهانی باشگاه‌ها بود. حال‌وهوای او در افتتاح دفتر جدید فیفا در برج ترامپ نیویورک، یک روز پیش از آن نیز مشابه بود. اگرچه تمرکز بیشتر رسانه‌ها بر روابط رو به‌گسترش میان اینفانتینو و دونالد ترامپ معطوف شده بود، اما چهره‌های برجسته فوتبال جهانی از موضوعی دیگر شگفت‌زده شده‌اند.
رئیس فیفا ساختمانی را برای دفتر جدید انتخاب کرده که در آن، مقامات آمریکایی برای نخستین‌بار به سراغ چاک بلیزر رفتند و روند «واژگون‌سازی» او را آغاز کردند. بلیزر، مقام سابق فوتبال که بعد‌ها رسوا شد، دو آپارتمان در برج ترامپ داشت؛ یکی مخصوص گربه‌هایش! او در همان‌جا بودجه‌های کلانی را حیف‌ومیل کرد. شهادت بلیزر، در نهایت به فروپاشی «فیفای سابق» در سال ۲۰۱۵ منجر شد.
از ویرانه‌های گذشته تا جاه‌طلبی‌های آینده
در پی آن اتفاقات بود که اینفانتینو سال بعد به ریاست فیفا رسید و از این رو، انتخاب این مکان، نمادین به‌نظر می‌رسد. فیفا البته مدعی است این انتخاب، نشانی از راه دراز طی‌شده این نهاد برای اصلاحات است. با این حال، برخی دیگر بر این باورند که این تصمیم نشان می‌دهد چگونه جهان فوتبال به‌کلی وارونه شده است.
در توصیف دیگری از اینفانتینو، برخی او را به «موسس» تشبیه کرده‌اند، شبیه مارک زاکربرگ یا جف بزوس. با این دیدگاه، دشوار نیست تصور کنیم که او خود را بنیانگذار نسخه جدید جام جهانی باشگاه‌ها می‌داند.
نگاه قاره‌ای به جام جهانی جدید
این‌که آیا واقعا این تورنمنت شایسته این میزان جشن و سرور بوده یا نه، بستگی به دیدگاه ناظران دارد؛ خصوصا این‌که اهل کدام قاره باشند. آمریکای‌جنوبی از آن استقبال کرده؛ برخی از بازی‌ها با استقبال زیاد مواجه شده و آمار تماشای تلویزیونی در شبکه‌های رایگان هم قابل‌قبول بوده است، اما در اروپا، واکنش‌ها خنثی‌تر بوده و صندلی‌های خالی در ورزشگاه‌ها به‌چشم آمده‌اند. به‌علاوه، این رقابت‌ها چندان لحظات به‌یادماندنی خاصی نداشته‌اند.
از آن‌جا که این تورنمنت تازه‌تاسیس است، هنوز فاقد افسانه‌سازی و حساسیت‌های واقعی است. به همین دلیل، اغلب بحث‌ها همچنان حول محور جایزه نقدی می‌چرخد. مصدومیت جمال موسیالا نیز بعد دیگری از هزینه‌های این رقابت‌ها را نشان داد.
فراتر از اروپا و سرمایه‌گذاری عربستان
البته هیچ‌کدام از این مسائل، از منظر اهداف فیفا اهمیت چندانی ندارد. این نهاد بیشتر انتقادات را ناشی از حسادت یوفا می‌داند. از همه مهم‌تر، اینفانتینو به باشگاه‌ها نشان داد که فیفا توانایی برگزاری چنین تورنمنتی را دارد. البته این بیشتر به‌لطف سرمایه‌های عربستان ممکن شد ولی همین سرمایه‌گذاری، منبعی بود که باشگاه‌ها سال‌ها در پی آن بودند. بسیاری از آنها تلاش کرده‌اند سهام خود را به صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان بفروشند.
اگر این نشان دهد که این تورنمنت هنوز نمی‌تواند روی پای خود بایستد، همان دلیل نیز موجب شد پیروزی شوکه‌کننده الهلال عربستان مقابل منچسترسیتی در مرحله یک‌هشتم نهایی، شاید به یکی از نتایج به‌ظاهر کم‌اهمیت، اما بسیار اثرگذار بدل شود. حتی اگر بخشی از آن شانس بوده باشد، این برد ۴-۳ به ناگاه لیگ حرفه‌ای عربستان را جدی‌تر کرد. کافی‌ست آن را با کش‌وقوس‌های طولانی‌تر لیگ حرفه‌ای آمریکا (MLS) مقایسه کنید.
نفوذ رو به‌رشد
برخی حتی صحبت از «انفجار بزرگ» کرده‌اند؛ همانند پیروزی هند در نخستین جام جهانی کریکت T۲۰ در سال ۲۰۰۷ که زمینه‌ساز سلطه IPL بر این ورزش شد. چنین پیشرفتی به این معناست که صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان به سرمایه‌گذاری در تیم‌های خود ادامه خواهد داد و تعهدش به بلندپروازی‌های کشور، فراتر از جام جهانی ۲۰۳۴، تقویت می‌شود.
در این‌جا فیفا به همان اندازه با عربستان گره خورده که با دولت ترامپ. این نهاد بین‌المللی البته ادعا می‌کند همه این اقدامات صرفا برای توزیع عادلانه ثروت فوتبال فراتر از ابر‌باشگاه‌های اروپایی است؛ هدفی شریف و البته تاخیر‌یافته، اما واقعیت زمانی روشن خواهد شد که مشخص شود پول‌ها واقعا به کجا می‌روند.
شک و تردید در میان مالکان باشگاه‌ها
برخی از مالکان باشگاه‌ها از این گلایه دارند که چرا دیگر به‌ندرت صحبتی از «هدف همبستگی» تورنمنت شنیده می‌شود – همان پولی که باید میان تیم‌های راه نیافته توزیع می‌شد – به‌ویژه آنکه معتقدند این رقم قرار بود با بلیت‌فروشی در مراحل حذفی افزایش یابد. در حالی که سیاست قیمت‌گذاری پویا، درآمد بلیت را پایین آورده، تردید‌ها همچنان پابرجاست.
نبرد قدرت
فراتر از آنکه این تورنمنت سازکاری برای افزایش درآمد فیفا و راضی‌نگه‌داشتن رای‌دهندگان باشد، منتقدان قدیمی این پروژه را همچون "اسب تروا"یی می‌دانند برای آنکه باشگاه‌های عربستان لیگ قهرمانان اختصاصی خود را داشته باشند و ابر‌باشگاه‌های اروپایی نیز به رویای دیرینه سوپرلیگ برسند. حتی نمایندگانی از شرکت A۲۲ – حامی سوپرلیگ – در مت‌لایف در کنار فلورنتینو پرز، رئیس رئال‌مادرید، حاضر بودند.
واقعیت هرچه باشد، پیشرفت‌های این تابستان به‌وضوح گفت‌و‌گو‌های موجود را تقویت کرده‌اند. این «راز علنی» است که باشگاه‌های بزرگ در حال بحث برای برگزاری این رقابت‌ها به‌صورت دوسالانه هستند، در حالی که الکساندر چفرین، رئیس یوفا، تصور می‌کند توافق شده این رقابت‌ها فقط هر چهار سال یک‌بار برگزار شوند. آنهایی که واجد شرایط نبوده‌اند، به پول جایزه حسادت می‌کنند. برخی از افراد داخلی انتظار دارند شرایط صعود به این رقابت‌ها به‌سوی سیستم امتیازی (ضریب عملکرد باشگاهی) متمایل شود و تعداد تیم‌ها نهایتا به ۴۸ تیم افزایش یابد.
رویای تقویم جهانی جدید
چنین روندی برای فیفا چندان مطلوب نیست، به‌ویژه زمانی که صد‌ها میلیون هوادار تیم‌هایی، چون لیورپول، منچستریونایتد، آرسنال یا بارسلونا نسبت به این رقابت‌ها بی‌تفاوت هستند.
در چنین حالتی، باشگاه‌های اروپایی می‌توانند از موقعیت خود استفاده کرده و خواهان اعمال محدودیت‌هایی مشابه "قانون پایداری مالی" برای مهار باشگاه‌های عربستان شوند. واکنش اینفانتینو دیدنی خواهد بود.
برخی از منابع حتی از طرح‌هایی عجیب‌تر سخن گفته‌اند. گزارش شده که دپارتمان رقابت‌های فیفا جلساتی برای طوفان فکری درباره آینده طراحی کرده و یکی از طرح‌های پیشنهادی، ارائه تقویم جدیدی برای فوتبال است. بر اساس این برنامه، سال به سه بخش تقریبا هم‌اندازه تقسیم می‌شود: یکی برای رقابت‌های داخلی، یکی برای رقابت‌های باشگاهی بین‌المللی و یکی برای بازی‌های ملی.
بازنگری بنیادین یا خیالپردازی سیاسی؟
البته باید تاکید کرد که این طرح‌ها هنوز در حد ایده هستند. برخی از ناظران بدبین باور دارند این طرح‌ها در واقع آماده‌سازی برای «لحظه بعدی سوپرلیگ» هستند، آن هم در دورانی که سیاست فوتبال بیش از همیشه پرتنش است.
گفت‌و‌گو درباره تقویم بازی‌های ملی همواره در جریان است؛ در حال حاضر آرسن ونگر مسئول کارگروه ویژه فیفا برای این موضوع است. این در شرایطی است که بخش عمده فوتبال – یعنی لیگ‌های داخلی – تحت نظارت فیفا نیستند و درآمدی هم برای آن ندارند. در داخل فیفا، باور رو به‌رشدی وجود دارد که لیگ‌های بیست‌تیمی بیش از حد بزرگ هستند. در همین حال، بازیگران قدرتمندتری در حال تلاش برای بازطراحی ساختار بازی هستند.
فینالی نمادین از فوتبال جدید
و چه نمادین است که نخستین فینال جام جهانی باشگاه‌ها میان یک تیم تحت‌مالکیت دولتی (پاری‌سن‌ژرمن) و یک تیم تحت‌مالکیت سرمایه‌گذاری خصوصی (چلسی) برگزار شد.
سید محمدطاهر شاهین