آنچه ماند به یادگار «بازی جوانمردانه» بود

قصه از کجا شروع شد؟

هفته پنجم مرحله گروهی لیگ قهرمانان آسیا، بازی دو تیم النصر عربستان و پرسپولیس ایران. سروش رفیعی تلاش می کند تا مانع از گلزنی رونالدو شود. اوکه به نظر قصد دور کردن توپ را دارد، برخوردی هم با رونالدو ایجاد می کند. رونالدو بین توپ و پای رفیعی گیر می کند. ظاهرا پنالتی اتفاق افتاده است. اما چندین بار بازپخش این صحنه نشان می دهد که رونالدو پای چپ خود را کشیده و به انتظار یک برخورد پیش از آنکه رخ دهد، مانده است. یعنی او می دانسته که این صحنه پنالتی نیست و به همین دلیل به سمت "ما نینگ" ، داور چینی مسابقه می رود و با حرکت دست و سپس به صورت کلامی اعلام می کند که پنالتی رخ نداده است. در نهایت داور با بازبینی صحنه متقاعد می شود که پنالتی اعلام شده را لغو کند. رونالدو با این کار و عمل جوانمردانه به یک " قدیس " تبدیل می شود و بار دیگر مفهوم واقعی ورزش، به نمایش گذاشته می شود. اگرچه عده ای هم این عملکرد را زیر سوال بردند و بر این عقیده بودند که رونالدو از رد شدن پنالتی با استفاده از کمک داور ویدئویی مطمئن بوده و به همین دلیل پیشدستی کرده و با یک تیر دو نشان زده؛ هم از خطر اتهام شبیه سازی جسته و هم خود را فردی پایبند به اصول اخلاقی نشان داده است. فارغ از این دو نگرش، نتیجه کار بازنمایی مرام واقعی یک ورزشکار است. آنچه در اینجا مهمتر هم جلوه می کند، اینکه رونالدو به عنوان فوتبالیستی شناخته می شود که با بینش کسب موفقیت به هر قیمتی، پا به میدان می گذارد و از آن دسته بازیکنانی است که بسیار برای هدف خود می جنگد، اما این مسابقه شاید نشانه ای از پختگی وی در این بعد هم بوده است. او که در لیگ قهرمانان آسیا همچون لیگ عربستان، پرقدرت ظاهر نشده و حتی در همین دیدار هم هشت بار مالکیت توپ را از دست داد و هیچ ضربه ای در چارچوب نداشت، با حرکت جوانمردانه خود، شانس پیروزی را از دست داد تا نشان دهد فوتبال، و به طور کلی ورزش، چیزی بیشتر از برد و باخت است. این موضوع بهانه ای شد برای پرداختن به موارد مشابه در مستطیل سبز.

باز هم پای ایران در میان است

یکی از به یادماندنی ترین صحنه ها در فوتبال جهان در سال 2003 رقم خورد. دیدار دوستانه تیم های ملی ایران و دانمارک در جام چهارجانبه هنگ کنگ. لحظات پایانی نیمه اول بود که علیرضا نیکبخت صدای سوت تماشاگران را با صدای سوت داور اشتباه می گیرد. درون محوطه جریمه توپ را با دست برداشته و با ضربه ای آن را به سمت داور می فرستد اما داور ناباورانه اعلام پنالتی می کند. اعتراض بازیکنان ایران و امتناع بازیکنان دانمارک از پذیرش این تصمیم هم فایده ای ندارد تا اینکه مورتن ویگهورست ، کاپیتان دانمارکی ها در آن دیدار به کنار خط آمد و پس از مشورت با مورتن اولسن، مربی تیم، پشت ضربه پنالتی قرار گرفت و آن را به آرامی به سمت راست خود زد تا از زمین مسابقه بیرون رود. ظاهرا همایون شاهرخی ، مربی تیم ملی ایران پیش از زدن ضربه از نیت بازیکن دانمارک مطلع شده بود و پس از آن هم بازیکنان ایران و هواداران حاضر در ورزشگاه به تشویق بازیکن حریف پرداختند ، البته این بار بدون سوت زدن! این حرکت جوانمردانه سالهاست که به عنوان نمادی برای گل نکردن عامدانه پنالتی در سطح اول فوتبال جهان شناخته می شود. اگرچه دانمارک آن بازی را با گل جواد نکونام از روی نقطه پنالتی در دقیقه 48 واگذار کرد و ایران راهی فینال جام شد اما جایزه بازی جوانمردانه سال 2003 از سوی کمیته المپیک به ویگهورست داده شد و او حتی بهترین بازیکن فوتبال کشورش در آن سال لقب گرفت.

صداقت بی ثمر فاولر

یک اعتراض دیگر به اعلام پنالتی اشتباه. رابی فاولر ، مهاجم سرشناس لیورپول در جریان بازی 24 مارس 1997 مقابل آرسنال در ورزشگاه هایبری، در محوطه جریمه سرنگون می شود. در حالی که توپ برای او ارسال شده بود، وی وارد محوطه جریمه شده و دیوید سیمن ، دروازه بان آرسنال به سمتش می آید. بدون اینکه هیچ برخوردی صورت بگیرد، فاولر پس از پریدن از روی سیمن، نقش زمین می شود. داور نقطه پنالتی را نشان می دهد و تاکید فاولر بر اینکه برخوردی صورت نگرفته و پنالتی نبوده است، بر نظر جرالد اشبای ، داور مسابقه تاثیری نمی گذارد. البته از اینجا به بعد موضوع با پنالتی ویگهورست فرق دارد. فاولر تصمیم می گیرد که توپ را گل کند. ضربه نسبتا آرام وی به سمت راست خود، به راحتی توسط سیمن دفع می شود اما در بازگشت، جیسون مک آتیر، توپ را وارد دروازه می کند تا در پایان لیورپول این دیدار را با نتیجه 2-1 به سود خود به پایان برساند و فاولر هم جایزه بازی جوانمردانه یوفا را از آن خود کند. اگرچه برخی این شائبه را ایجاد کردند که فاولر عامدانه قصد گل نکردن توپ را داشته است ولی خود بازیکن، این موضوع را رد می کند و فقط از آن به عنوان ضربه ای بد یاد می کند.

دست نیافتنی مثل کلوزه

بهترین گلزن تاریخ جام های جهانی است. با چهار حضور در این رقابتها و 16 گل زده، به نظر فعلا دست نیافتنی می رسد؛ اما میروسلاو کلوزه آلمانی فقط در گلزنی زبانزد نیست. او در به نمایش گذاشتن وجه دیگری از ورزش هم گوی سبقت را از سایرین ربوده است. برایش نحوه گلزنی مهم نبود، فقط انجامش می داد. با پای راست، پای چپ، از فاصله نزدیک یا دور. گلزنی با دست اما شاهکار دیگری بود که پس از مارادونای فقید، فقط از عهده او برمی آمد. مهاجم آن روزهای لاتزیو در جریان دیدار سپتامبر سال 2012 مقابل ناپولی، کرنر ارسالی را در دقیقه چهارم بازی در میان ازدحام بازیکنان حریف با دست وارد دروازه مورگان دی سانکتیس کرد. بازیکنان ناپولی شروع به اعتراض کردند. کمک داور ویدئویی وجود نداشت و لوکا بانتی ، داور بازی در ابتدا گل را پذیرفت اما "بمب افکن آلمانی " نمی خواست به این گل جنبه ای روحانی ببخشد. او اعتراف کرد و علاوه بر مردود اعلام شدن گل، با یک کارت زرد هم جریمه شد. هرچند این اقدام مورد تشویق بازیکنان ناپولی واقع شد. لاتزیو با 3 گل ادینسون کاوانی در آن دیدار بازنده شد. با این حال کلوزه جایزه اخلاق ورزشی را از دانشگاه تور ورگاتا رم دریافت کرد تا نشانی باشد بر سلامت گل هایی که در دوران ورزشی خود به ثمر رسانده است.

نکته مهم اینکه کلوزه قبلا هم دست به چنین کاری زده بود. در سال 2005 زمانی که برای وردربرمن بازی می کرد، هربرت فاندل ، داور بازی خطای دروازه بان آرمینیا بیله فلد روی وی را در دقیقه 28 پنالتی تشخیص داد اما کلوزه اعلام کرد که ماتیاس هاین ابتدا توپ را زده و بعد وی با او برخورد کرده است و بدین صورت با تغییر نظر داور، مانع از اعلام پنالتی شد. در نهایت وردربرمن در این بازی با سه گل به پیروزی رسید که گل سوم، حاصل ضربه پای چپ کلوزه در دقیقه 78 بود. این حرکت، جایزه بازی جوانمردانه را از سوی فدراسیون روزنامه نگاران ورزشی آلمان برایش به ارمغان آورد.

حتی از او که انتظار نداشتیم

پائولو دی کانیو ، بازیکنی که همواره در زمین فوتبال – یا خارج از آن – جنجال آفرین بوده هم در این فهرست قرار دارد. در انگلستان بیشتر به دلیل هل دادن و به زمین انداختن پل آلکاک داور به عنوان بازیکن شفیلد ونزدی و محرومیت از هشت بازی شناخته می شود تا گل قیچی برگردان حیرت انگیز برای وستهام. زمانی که برای لاتزیو بازی می کرد به دلیل سلام نظامی نازی ها دادگاهی شد و حتی پس از بازنشستگی به عنوان مدیر، دفتر خود در سویندون تاون را ویران کرد!

روی دیگر سکه، اما دیدنی و شاید باورنکردنی بود. مهاجم ایتالیایی وستهام در سال 2000 در جریان دیدار مقابل اورتون در گودیسون پارک، دست به کاری زد که سال بعد جایزه بازی جوانمردانه فیفا را به دست آورد. بازی با تساوی 1-1 رو به پایان بود که پل جرارد ، دروازه بان اورتون در بیرون محوطه جریمه در پی برخورد با بازیکن وستهام نقش بر زمین می شود. توپ در حالی که در آستانه خروج از کنار زمین بود، در مقابل پای ترور سینکلر قرار گرفته و او با یک پاس عالی قصد داشت دی کانیو را مقابل دروازه خالی صاحب توپ کند. پائولو که موقعیت بسیار خوبی برای گلزنی و کسب پیروزی در این دیدار داشت، ترجیح می دهد توپ را با دست گرفته و به جرارد اشاره کند که مصدوم روی زمین افتاده است. این حرکت نه تنها تشویق ایستاده تماشاگران و همراهی بازیکنان حریف را به همراه داشت، بلکه تا حدودی چهره خشن دی کانیو را تلطیف کرد.

یک برد تمیز

در ماه مارس سال 2014، تیم وردربرمن در جریان دیدار مقابل نورنبرگ با 2 گل جلو بود. در حالی که نورنبرگ تلاش می کرد اختلاف را به حداقل برساند، در جریان یکی از ضدحملات تیم وردربرمن، آرون هانت در محوطه جریمه نورنبرگ توسط خاویر پینولا سرنگون شد. داور بلافاصله اعلام پنالتی کرد ولی هانت برخاست، به سمت داور رفت و توضیح داد که شیرجه زده است. بازپخش تصاویر هم این موضوع را تایید می کرد و در نهایت داور رای خود را عوض کرد. برمن با همان دو گل پیروز شد ولی به یک پیروزی تمیز دست یافت که بیشتر به دلیل عمل جوانمردانه هانت در اذهان باقی مانده است.

منش پهلوانی از نوع دیگر

آنچه به اصطلاح "بازی جوانمردانه" خوانده می شود و شاید عنوان "منش پهلوانی" برایش زیبنده تر باشد به همین موارد و این چارچوب مشخص، خلاصه نمی شود.

نیمه نهایی جام جهانی 1990 در حالی که دیدار آلمان غربی و انگلستان به ضربات پنالتی کشیده شده بود و استیوارت پیرس پنالتی خود را از دست داد، بار سنگین گلزنی و ماندن انگلستان در تورنمنت به دوش کریس وادل افتاد. ضربه او اما با اختلاف از بالای دروازه به بیرون رفت و آلمان به دیدار پایانی راه یافت. لوتار ماتئوس، بهترین هافبک آن روزهای فوتبال دنیا، به جای شادمانی به سراغ وادل رفت و ضمن دلداری دادن به وی کمک کرد تا از زمین برخیزد. همین اتفاق در فینال لیگ قهرمانان اروپا در سال 2001 در دیدار بایرن مونیخ و والنسیا رخ داد. اولیور کان پس از مهار ضربه پنالتی پیگرینو و کسب عنوان قهرمانی، مستقیما به سراغ سانتیاگو کانیزارس رفت تا مرد گریان را تسلی ببخشد.

یادی هم کنیم از بازی بارسلونا و مایورکا در سال 2005. بارسا تا دقیقه 70 با دو گل پیش بود که سرجیو بالستروس ، مدافع مایورکا به دلیل خطای سنگین روی مارک فان بومل تعویضی اخراج شد. وقتی کارلز پویول برای کاهش دادن تنش ایجاد شده وارد معرکه شد، بالستروس با سیلی از وی پذیرایی کرد! همین موضوع خون رونالدینیو را به جوش آورد تا به سمت بالستروس حمله ور شود ولی خود پویول مانع از هر اقدامی توسط وی شد. این کار احترام بسیاری را برای مدافع اسپانیایی به همراه داشت.

نجات یک زندگی

حتی می توان در زمین فوتبال جان انسان ها را هم نجات داد. در سال 2014 در جریان دیدار دو تیم دینامو کیف و دنیپرو، دینامو صاحب یک ضربه آزاد شد که دنیس بویکو، دروازه بان حریف توپ را مهار کرد. مشکل اینجا بود که در جریان این دفع توپ، بویکو با ضربه ای به صورت اولگ گوسیف، کاپیتان دینامو، او را بیهوش کرد. در این شرایط خطر بلعیدن زبان و مرگ به شدت احساس می شد. جابا کانکاوا ، هافبک دنیپرو به سرعت به سراغ گوسیف رفت و با تلاش بسیار دست خود را وارد گلوی وی کرد تا راه تنفس باز شده و گوسیف به هوش بیاید. چند لحظه بعد و با کمک کادر پزشکی، کاپیتان دینامو به نظر سرحال می رسید و تنها انگشتان کانکاوا در نتیجه فشار دندان های گوسیف اندکی زخم شده بود.

آری! پس از همه آن هیجان ها، غم ها و شادی ها، در پی هر برد و باخت یا مدال و جامی، آنچه باقی می ماند و بعدها به نیکی از آن یاد می شود، رفتار جوانمردانه است. ای بسا که موفقیت ها بدون در نظر گرفتن این وجه ورزش، ارزش چندانی ندارد.

*سید محمد طاهر شاهین